Nieuw jaar, nieuwe kansen

Het is nog net januari en allereerst willen we iedereen een heel gelukkig nieuwjaar toewensen!

Omdat we heel hard bezig zijn geweest met het verwerken van achterstanden, opgelopen in de Covid periode, is het vanuit onze kant even stil geweest. Vele nieuwe collecties hebben inmiddels een plek gekregen, oude collecties zijn bijna allemaal ingeschreven in de vernieuwde inventarislijst en we zijn druk bezig geweest met het hervormen van de database.

Daarnaast was het leesproject met behulp van de UvA studenten een groot success en zijn we uiteraard weer erg blij met alle inzet van de lezers op de leesdagen. Hierdoor is weer een stap gemaakt naar toegankelijkheid van de collectie.

We zijn aardig op weg. Dit jaar zullen we de laatste achterstanden verwerken, nieuwe aanwinsten inschrijven, blogs schrijven en het kan zomaar zijn dat er nog nieuwe ideeën tot uitvoer komen.

Voor nu willen jullie bedanken voor al het vertrouwen in ons van de afgelopen jaren. We vinden het keer op keer bijzonder alle mooie collecties te mogen toevoegen aan het archief. Schroom niet, mocht je een collectie bij ons willen onderbrengen, om contact op te nemen via info@dagboekarchief.nl

Op de foto een klein dagboekje uit 1982, een aanvulling op een al eerder ingeschreven collectie.
Foto en tekst: Meertens Instituut Amsterdam en het Nederlands Dagboekarchief Amsterdam

 

Collectie van honderden dagboeken nu beter doorzoekbaar

Van eetgewoonten tot ervaringen in oorlogstijd: de dagboeken in het Nederlands Dagboekarchief bevatten een schat aan informatie over het dagelijks leven van mensen in Nederland. De afgelopen maanden las een groep studenten meer dan 700 dagboeken van kaft tot kaft. Het doel? De collectie beter ontsluiten voor onderzoekers.

Door: Olga Leonhard, met dank aan Lidy Jansen en Berber van der Kaaij

Sinds een jaar of tien werkt het Meertens Instituut samen met de Stichting Nederlands Dagboekarchief aan het verzamelen, beheren en ontsluiten van dagboeken. Wat ooit begon als een particulier initiatief van enthousiaste vrijwilligers is uitgegroeid tot een collectie van ruim 600 verzamelingen, variërend van een paar schriftjes tot tientallen dozen vol dagboeken van één persoon.

De schrijvers komen uit alle delen van Nederland en soms daarbuiten. Hun achtergrond varieert sterk als het gaat om bijvoorbeeld hun leefomgeving, familie-omstandigheden, opleiding, beroep, en religieuze of politieke overtuiging. Voor onderzoekers binnen en buiten het Meertens Instituut is het daarmee een rijke bron van informatie over het dagelijks leven over een tijdspanne van ruim 175 jaar.

Groeiende vraag

Het zoeken in het Dagboekarchief was tot nu toe echter niet gemakkelijk, omdat een inhoudelijke beschrijving van de dagboeken ontbrak. Met het groeien van de collectie nam ook de vraag van onderzoekers naar specifieke onderwerpen toe. Om beter aan die vraag te kunnen voldoen, zette de afdeling Bibliotheek & Archiefcollecties een project op om de inhoud van de dagboeken in kaart te brengen. “Een omvangrijke klus,” aldus bibliotheekcoördinator Lidy Jansen.

Een deel van de verzamelingen van het Nederlands Dagboekarchief

Voor het project, dat in mei 2023 startte en net is afgerond, werd de hulp ingeroepen van tien student-assistenten met een geschiedenisspecialisatie. Samen lazen die in totaal 727 dagboeken, agenda’s, ordners en schriftjes van 65 verschillende auteurs. Een van hen was Berber van der Kaaij, derdejaars bachelorstudent geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. Drie dagen per week zat ze halve dagen met de neus in de dagboeken.

Om de dagboeken inhoudelijk in kaart te brengen wezen ze passende trefwoorden toe tijdens het lezen, legt Van der Kaaij uit, gebaseerd op een vaste lijst met thema’s. “Familie en seksualiteit, bijvoorbeeld. En in dezelfde categorie: relatie, scheiding, dood en rouw. Maar ook: wonen, verkeer, water, migratie, vervoer, eten, oorlog.” Daarnaast maakten ze voor iedere collectie een samenvatting van de inhoud.

Kopjes koffie

Dat toekennen van thema’s was soms best even puzzelen. “Uiteindelijk is een dagboek heel persoonlijk, de meest alledaagse dingen worden besproken, zoals een bezoekje aan de supermarkt, het weer of het aantal kopjes koffie dat iemand heeft gedronken op een dag.” Om overkoepelende thema’s te herkennen, hield ze haar observaties bij in een apart documentje. “Als iets één keer voorkomt, schreef ik het niet zo snel op, maar stel iemand drinkt iedere dag vier koppen koffie in een bepaalde setting, dan wordt het opvallend. Zo ontdek je patronen.”

Berber van der Kaaij aan de slag met de dagboeken in de bibliotheek van het Meertens Instituut

Toch zijn het niet alleen ditjes en datjes die aan bod komen. “Je ziet een piek in het schrijven als het slecht gaat met iemand, of als er iets bijzonders gebeurt. Oorlog, bijvoorbeeld, is een groot thema. De kans dat er over een paar jaar dagboeken binnenkomen over de coronatijd is ook best groot. Mensen denken toch: wauw, dit is zo’n bijzondere tijd.”

Omdat belevingen van actualiteiten en wereldgebeurtenissen ook interessante aanknopingspunten voor onderzoek vormen, werden die apart genoteerd. In de gelezen dagboeken passeerde van alles de revue: van de spoorwegstaking in 1903 en de mobilisatie in 1914 tot de onafhankelijkheidsstrijd in Indonesië, de watersnoodramp, de Koude Oorlog, de val van de Berlijnse muur, de inhuldiging van koning Willem-Alexander en 9/11.

Een leven op papier

Eén verzameling is Van der Kaaij in het bijzonder bijgebleven: vijf dozen met meer dan duizend brieven, geschreven tussen de jaren 1930 en 1990. Ze is er wel drie maanden mee bezig geweest. De schrijvers kenden elkaar van de studentenvereniging, werden geliefden en emigreerden na de oorlog naar Australië. “De hele ontwikkeling van hun relatie, dat vond ik mooi.” Later gingen ze met hun dochter schrijven, die nog in Nederland woonde. “Je krijgt zo een heel leven mee op papier.”

Een ander voorbeeld van een bijzondere verzameling vormen de memoires van een vader en zijn dochter. Van der Kaaij las de vader, een collega de dochter. De vader haalt zijn jeugd en zijn werk aan, waarvoor hij destijds naar Nederlands-Indië moest. Dan breekt de oorlog uit en komt hij in interneringskampen, apart van zijn vrouw en kinderen. Vervolgens is er de onafhankelijkheidsstrijd.

Vader en dochter reflecteren beiden op de impact van die zware periode op het gezinsleven. Op die manier krijg je zowel de meer directe beleving van een oorlogsperiode als de nawerking daarvan mee. “Het roept interessante vragen op voor onderzoekers. Wat doet zo’n oorlog met een kind en de ouders en hoe gaan ze daarmee om? Hoe werkt trauma door van generatie op generatie?”

Doorzoekbare database

Met het project is tot nu toe 10 procent van het totale archief in kaart gebracht en een werkwijze ontwikkeld waarop kan worden voortgebouwd. De ingevulde formulieren met trefwoorden en samenvattingen zijn ingelezen in een doorzoekbare database. Het project vormt een waardevolle aanvulling op het werk van de ruim twintig vrijwilligers die al jaren bij elkaar komen op een maandelijkse ‘leesdag’ voor het Dagboekarchief. Zij zullen de nieuwe werkwijze inzetten bij de verdere inhoudelijke ontsluiting.

Wie geïnteresseerd is in onderzoek naar de dagboeken, kan aankloppen bij de afdeling Bibliotheek & Archiefcollecties, die helpen met het doorzoeken van de database. Van der Kaaij zelf staat in elk geval vooraan in de rij: zij wil de collectie gebruiken voor haar bachelorscriptie. Nu nog een onderwerp kiezen. “Het alledaagse vind ik interessant. Maar ook: het perspectief van één gewone man die in oorlogstijd zoveel meemaakt, en wat dit zegt over een grotere groep mensen in die periode. Of misschien wel: ervaringen van student-zijn in de jaren 1930.”

Meer informatie

Interesse in onderzoek doen naar de dagboekencollectie? Neem dan contact op met Lidy Jansen via bibliotheek@meertens.knaw.nl. Vermeld daarbij naar welke informatie je op zoek bent.

Interesse om je aan te melden als vrijwilliger voor de maandelijkse leesdag? Neem contact op met de Stichting Nederlands Dagboekarchief via info@dagboekarchief.nl.

Overweeg je een dagboekcollectie te schenken? Op de site van het Nederlands Dagboekarchief vind je informatie over de voorwaarden.

Marilyn Monroe

De afgelopen tijd hebben we voornamelijk blogs geplaatst over onze eigen collectie. Voor deze maand augustus eens iets heel anders.

Ook bekende personen houden met regelmaat een dagboek bij. Soms worden ze uitgegeven in boekvorm, of iemand vertelt erover in een interview en natuurlijk zijn er ook vele waarvan we nooit zullen weten dat ze een dagboek hadden of hebben. Een van de personen van wie bekend is geworden dat ze dagboeknotities bij hield was Norma Jeane Mortenson, op latere leeftijd bekend als Marilyn Monroe.

Norma Jeane werd geboren op 1 juni 1926 in Los Angeles, Californië. Ze had geen stabiele jeugd. Uiteindelijk werd ze door een fotograaf ontdekt in een fabriek waar ze werkte. Daar kwam een modellen carrière uit voort en vervolgens een contract in de filmwereld.

Als bescheiden verzamelaar van boeken, films, plaatjes en een pepermunt doosje met de afbeelding van Marilyn/Norma Jeane, kwam ik tijden geleden ook een boek tegen met gepubliceerde gedichten, brieven en dagboekaantekeningen van haar. Ik was enorm blij met deze vondst. In haar egodocumenten schrijft ze uitgebreid over haar gevoelsleven en ook is te zien dat ze erg van literatuur en poëzie hield. Het geeft een heel ander beeld van de glamourfilmster uit Hollywood films.

Een van haar citaten is:

‘’Just because you fail once, doesn’t mean you’re gonna fail at everything.”

Een thema dat ook veel terugkomt in dagboekcollecties in het dagboekarchief.


Tekst: Meertens Instituut Amsterdam / Nederlands Dagboekarchief Amsterdam (De foto is afkomstig van Google)

Bijzonder album uit 1896

Deze week zijn er enige poëziealbums uit de collectie van het dagboekarchief overgebracht naar de collectie poëziealbums van het Meertens Instituut. Het betrof een oude nog niet ingeschreven collectie die niet meer volgens de nieuwe richtlijnen verwerkt kon worden. Onder deze bijzondere albums bevond zich een exemplaar uit het jaar 1896.

Editienl op bezoek – juni 2023

Filmopnames voor Editie NL in het Nederlands Dagboekarchief. Monica Soeting doet het woord. En dat doet ze fantastisch!! We hebben het archief samen opgericht in 2009. We zijn blij dat we nu een prachtige en nog groeiende collectie hebben die professioneel is ondergebracht bij het Meertens Instituut. En een enthousiast werkteam en een groep lezers die allemaal meehelpen.

Lees meer op Editienl: klik hier 

Historische informatie

Voor historici zijn dagboeken altijd enorm interessant, vertelt Monica Soeting van het Nederlands Dagboekarchief (NDA). “Daaruit kunnen we opmaken hoe mensen op bepaalde gebeurtenissen reageerden. Het geeft een idee van het leven in een bepaalde periode.”

Ook wat mensen níét opschrijven kan veel vertellen. “Vermijden ze het onderwerp politiek? Zetten ze drie puntjes neer waar het gaat over seksuele handelingen? Dat soort dingen zijn heel interessant.”

“Soms schrijven ze met het vooruitzicht dat het in de toekomst heel belangrijk is, of voor degene die na hen geboren worden. Dan schrijven mensen vaak heel uitgebreid”, aldus Soeting.

Van alle tijden

Het schrijven van een dagboek is volgens haar van alle tijden. Het wordt en werd gedaan door mensen van alle leeftijden, en met verschillende redenen. “In de achttiende eeuw moesten kinderen dagboeken bijhouden ter controle en opvoeding.”

In de negentiende eeuw soms juist als straf. “Er was bijvoorbeeld een jongen die iets gemeens over de buren had gezegd. Als straf moest hij voor zijn vader een dagboek bijhouden.”

Maar volwassenen deden het vroeger ook al. “Soms waren die dagboeken heel moreel of ethisch verantwoord. Over mensen die gezondigd hadden. Maar mensen schreven ook toen al gewoon over de dingen die ze gedaan hadden.”

Dagboeken in schriftvorm – verwachtingen

Dinsdag 16 mei 2023
Er liggen nog steeds een hoop nieuwe dagboekcollecties te wachten om ingeschreven te worden. Ondanks de hoeveelheid komt er langzaam schot in het proces. De opgebouwde achterstand na de Covid-periode lijkt steeds iets kleiner te worden.
Vanmorgen weer een nieuwe collectie ter handen genomen, bestaande uit 12 dagboeken in schriftvorm. Het eerste dagboek dateert uit het jaar 1927. Sommige woorden zijn nog in oud Nederlands geschreven. Naarmate je meer dagboeken in handen krijgt, kun je aan het taalgebruik steeds duidelijker herkennen of een collectie geschreven is in de huidige periode of flink wat jaren terug.
De auteur van de dagboeken, ik noem hem John, is geboren in 1909. Hij is begonnen met het schrijven van dagboeken omdat hij zijn gedachten graag kwijt wil en hij ‘een kalme vriend’ zoekt in het leven. Als toevoeging hierbij de eerste bladzijde uit zijn dagboek:
Ik wil een dagboek schrijven.
Dat is een uiting van werkzaamheid, dit zeg ik niet om mij zelf te vleien, want werkelijk ik heb vandaag een kolossale lust in werken.
Dit komt omdat Sara gisteren is geweest.
O, Sara! Maar ik zal eerst nog wat verder praten over het schrijven van dit dagboek.
Ik heb hier op aarde, het is tegen mijn zin in, zoo’n zwakke zin geworden, zoo’n farizeïsche toon vind ik dat in dat, hier op aarde ligt, maar ik ga verder.
Ik heb hier op aarde geen vriend dien ik alles zo gemakkelijk weg vertellen kan, die me helpt om mijn moeilijkheden te overwinnen.
Daarom is het noodzakelijk dat ik mijn gedachten op papier ga zetten.
Ik hoop dat dit dagboek mijn vriend zal worden, een kalme vriend, die me altijd zal voorhouden wat ik vroeger gedacht heb.
Ik wensch ook tegenover dit stomme (?) dictaat eerlijk te zijn, dat ik mijn denken als ‘t ware op deze bladzijden photographeer.
Ja, ik geloof dat het een vriend voor mij zal worden, want och!, ik denk zooveel en vooral over zooveel verschillende onderwerpen, dat ik graag mijn hart en hoofd zal uitstorten.
Is het is dan of ik te vol van gedachten, ik wil dan zoo graag enkele, daarvan in woorden omzetten!
Een ding wil ik hier nog neerschrijven met extra-duidelijke letters: Ik wil dit dagboek schrijven volhouden. Ik zet het hier nog eens neer, want ik heb nu eenmaal een karakter van wel beginnen en weinig of niets ten einde brengen.
Veel dagboekschrijvers beginnen hun eerste dagboek met dit soort opmerkingen. Het is dan mooi om in de dagboeken die hierop volgen te ontdekken of hun verwachtingen een beetje uitkomen.
Tekst en foto’s: Meertens Instituut Amsterdam / Nederlands Dagboekarchief Amsterdam

COLLECTIE NEDERLANDS DAGBOEKARCHIEF

RECENTE BERICHTEN

STEUN HET NDA

Word vriend(in) van het NDA!
Meld u aan als vriend(in)